جلسه ۴۹: تشکّل دانشگاهیان ایران در گیر و دار انقلاب ۵۷

چکیده:
درطول نود سالی که از تاسیس دانشگاه تهران گذشته، نظام اداره دانشگاه‌ها در ایران از منظر رابطه آن با دولت و مداخله حکومت در أمور آن دستخوش تغییرات زیادی نشده و تلاش دانشگاهیان‌ برای تامین استقلال و تضمین آزادی‌های آکادمیک در دانشگاه اندک بوده است. تشکیل سازمان ملی دانشگاهیان ایران در سال ۱۳۵۷ یکی از تلاش‌های نادری است که طی آن استادان کوشیدند با اتکا به فضای برآمده از اعتراضات اجتماعی – انقلابی آن دوران، ساختار دانشگاه را دگرگون کنند. آنها به این منظور سازمانی صنفی و دموکراتیک برپا کردند  و منشوری نوشتند که دانشگاهیان فعال آن زمان، فارغ از عقیده و ایدئولوژی‌های متفاوت آن را امضا کردند و در سال ۱۳۵۸ و پیش از وقوع انقلاب فرهنگی کوشیدند نظام تازه‌ای برای اداره دانشگاه‌ها طرح و اجرا کنند. بازخوانی این تجربه در شرایط کنونی که هجومی تازه به دانشگاه‌های ایران آغاز شده و بیش از ۱۰۰ استاد از زمان تشکیل دولت ابراهیم رئیسی، به‌ویژه بعد از اعتراضات سراسری زن، زندگی، آزادی (سال ۱۴۰۱) اخراج و تعلیق شده‌اند بیش از گذشته ضرورت دارد. به ویژه که هیچ نهاد صنفی دانشگاهی به حمایت از آنها برنخاسته است. در این بحث تأثیر شرایط انقلابی بر نحوهٔ تشکیل و فعالیت سازمان دانشگاهیان و علل موفقیتِ آن را در ایجاد هم‌فکری در میان اساتید می‌سنجیم، تجربه کوتاه خودگردانی دانشگاه توسط شوراهای هماهنگی را بررسی می‌کنیم و علل برآمدن انقلاب فرهنگی ۱۳۵۹ را که با زوال این سازمان همراه است تحلیل می‌کنیم. بحث با اشاره به تبعات انقلاب فرهنگی برای تشکل دانشگاهیان در دهه‌های بعد پایان می‌یابد.

معرفی سخنران: 

 اعظم خاتم

مدرس دانشگاه یورک و سردبیر مجله مرور ایرانشناسی در جهان

اعظم تحصیلات خود را در دانشگاه تهران در حوزه جامعه‌شناسی آغاز کرد و دکترای خود را در زمینه محیط شهری از دانشگاه یورک کانادا گرفت. او سابقه‌ای طولانی در تحقیق، تدریس و انتشار در زمینه مطالعات توسعه و جنسیت، مسائل شهری و نهادهای دانشگاهی و تحقیقاتی ایران دارد. او در دهه نود میلادی محقق ارشد مرکز تحقیقات معماری و شهرسازی ایران و مدیر گروه شهر انجمن جامعه‌شناسی ایران بود و طرح‌های تحقیقاتی مهمی را درباره مسکن، شوراهای شهر، و فضاهای عمومی را بر عهده داشت.  او طی سال‌های  ۲۰۰۸ تا ۲۰۲۳ در دانشکده علوم انسانی و مطالعات تخصصی دانشگاه یورک و موسسه سیتی این دانشگاه به تدریس و تحقیق اشتغال داشت. حوزه‌های تدریس و پژوهش او تحولات شهری ایران و خاورمیانه‌، و جامعه‌شناسی مسکن بوده است. او از اعضای تحریریه مجله گفتگو، عضو محققانِ آزادی آکادمیک انجمن مطالعات خاورمیانه و سردبیر نشریه دوزبانه «مرور ایرانشناسی در جهان» است که در تورنتو منتشر می‌شود. مقالات او را در نشریاتی چون Cities، Society and Space، Esprit، urban studies  می توان خواند. آخرین مقاله او درباره جنبش زن، زندگی، آزادی به نام  “Masha Amini’s killing: state violence and morality police in Iran” در سال ۲۰۲۳ درنشریه Human Geography  منتشر شده است.