جلسه ۴۰- زنده نگه دار و/یا بمیران: درباره‌ی منطق پارادوکسیکال دولت
چکیده:
بیایید تاریخ دولت در ایران را از برهه‌ای در نظر بگیریم که ارتقای زندگی به یکی از وظایف اجرایی آن بدل شد. به تعبیر دیگر، از برهه‌ای که دولت موظف شد جمعیت را زنده نگه دارد و برای تداوم حیات آن (یعنی در قبال افزایش طول عمر، بهبود کیفیت زندگی، دفع مخاطرات حیات، ارتقای فرصت‌های زیستن و غیره) تصمیم بگیرد، برنامه بریزد و دست به عمل بزند. این برهه را می‌توان، مُلهم از فوکو، دقیقه‌ی «زایش زیست‌سیاست» گرفت، دقیقه‌ای که حیات با همه‌ی کمیت‌ها و کیفیت‌هایش درون دم‌ودستگاه‌های دولتی ادغام می‌شود تا به موضوع سیاست‌گذاری تبدیل شود. اما درست به موازات «زیست‌سیاسی‌شدن دولت»، قسمی مرگسیاست نیز در کار بوده است که برخلاف اولی، که قرار است از حیات محافظت کند و آن را لحاظ کمی و کیفی ارتقا دهد، زندگی‌ها را به شیوه‌های مختلفی مستقیماً می‌کُشد یا غیرمستقیم به کُشتن می‌دهد. آنچه می‌توان به «پارادوکس دولت» تعبیر کرد محصول این حقیقت است که قدرت حاکمانه‌ی کُشتن پابه‌پای قدرتِ زندگی‌بخشِ حکمرانیِ زیست‌سیاسی پیش می‌رود. در ارائه‌ای که در پیش خواهیم داشت می‌کوشیم منطق پارادکسیکال دولت را از مجرای واکاوی درهم‌تنیدگی کردارهای زیست‌سیاسی و سازوکارهای مرگسیاست به بحث بگذاریم.
متن پیشنهادی برای مطالعه پیش از جلسه:
میشل فوکو (1383) اراده به دانستن، ترجمه‌ی نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران: نشر نی
جورجو آگامبن (1402) هوموساکر: قدرت حاکم و حیات برهنه، ترجمه‌ی محمدجواد سیدی، تهران: نشر نو
عبدالغفار نجم‌الدوله (1394) رساله‌ی تشخیص نفوس دارالخلافه، در فرامرز معتمد دزفولی، تاریخ اندیشه‌ی جدید ایرانی، تهران: نشر و پژوهش شیرازه
حسام سلامت (1399) مراقبت کن: تنظیماتی‌سازی دولت در آستانه‌ی زیست‌سیاست ایرانی، سایت پروبلماتیکا. (لینک دسترسی)
معرفی سخنران:
حسام سلامت از ابتدا تا انتهای دوره‌ی تحصیل‌اش جامعه‌شناسی خوانده است. او در سال 98 از رساله‌ی دکترایش با عنوان «فرار از دانشگاه: درباره‌ی میدان غیررسمی علوم اجتماعی در ایران پسا انقلاب» دفاع کرد. این رساله در واقع حاصل مفهوم‌پردازی زندگی خود حسام (و بسیارانی چون او) در مقام «مدرس آزاد» در فضاهای برون‌دانشگاهی بود. حسام از سال 88 که به همراه دوستانش «آکادمی موازی» را پایه گذاشت تا امروز درگیر تجربه‌ی آموزش عمومی علوم اجتماعی بوده است.
حوزه‌ی علایق پژوهشی او در در سال‌های اخیر یکی اندیشه‌ی سیاسی جدید با تمرکز بر نظریه‌ی نوجمهوری‌خواهی است و دیگری آپاراتوس‌های دولتی مرگسیاست در مقام سازوکارهای تولید مرگ‌های نابهنگام.
اخیراً کتابی از او (در همکاری با آیدین باقری و مهدی یوسفی) منتشر شده است به نام «بازآرایی گورستان» که به گورستان‌های تاریخی به مثابه‌ی «آرشیو مردگان» می‌نگرد و بازسازی آنها به دست نهادهای دولتی را همچون دستکاری حافظه‌ی جمعی تحلیل می‌کند.