جلسه ۴۱- گورستان به مثابه‌ی آرشیو مُردگان، یا درباره‌ی گورستان‌ها در مقام فضاهای خاطره و فراموشی

چکیده: 

گورستان، مردگان را آرشیو می‌کند. هر گورستان یک آرشیو شهری است. آرشیو اما فقط برای ثبت‌کردن، محفوظ‌داشتن و به‌یادآوردن نیست، برای پنهان‌ساختن، نامرئی‌‌کردن و به‌فراموشی‌سپردن هم هست. هر آرشیو یک سازوکار طبقه‌بندی است برای آرایش چیزها در جا و مکان درخورشان. از این حیث، هر آرشیو عمیقاً با تصوری از «عدالت» در هم تنیده است، به این دلیل ساده که سامانمندی‌اش در گرو پاسخ به پرسش از مکانِ درخورِ چیزهاست. مدیریت مُردگان به مثابه‌ی عملیات آرشیوسازی یک رویه‌ی بی‌طرفانه‌ی اداری نیست بلکه از بیخ‌وبنیاد به مناسبات جانبدارانه‌ی قدرت گره خورده است. هیچ آرشیوی ساخته نمی‌شود مگر به اتکای سازوکارهای قدرت که از مجرای ارزش‌گذاری، رتبه‌بندی و نامگذاری چیزها آنها را در فضا(-زمان) سامان ‌‌می‌دهد، توزیع ‌می‌کند و مستقر می‌‌سازد. چیدمان مردگان در فضای مصنوع گورستان به مثابه‌ی فرآیند آرشیوسازی در واقع مُعرفِ سلسله‌مراتبِ شناخت‌پذیریِ مردگان در چشم قدرت است تا از این راه معلوم شود کدام مردگان درخور به‌یاد‌آوردن، روایت‌شدن و گرامی‌داشتن‌اند و کدام مردگان را می‌توان فراموش کرد و از جهان زندگان بیرون گذاشت: مردگان ما و مردگان آنها. 

متن پیشنهادی برای مطالعه پیش از جلسه: 

• والتر بنیامین (1395) درباره‌ی زبان و تاریخ، ترجمه‌ی مراد فرهادپور و امید مهرگان، تهران: هرمس

• حسام سلامت (1402) فضای خاطره و فراموشی، در بازآرایی گورستان، تهران: اختران

معرفی سخنران: 

حسام سلامت از ابتدا تا انتهای دوره‌ی تحصیل‌اش جامعه‌شناسی خوانده است. او در سال 98 از رساله‌ی دکترایش با عنوان «فرار از دانشگاه: درباره‌ی میدان غیررسمی علوم اجتماعی در ایران پسا انقلاب» دفاع کرد. این رساله در واقع حاصل مفهوم‌پردازی زندگی خود حسام (و بسیارانی چون او) در مقام «مدرس آزاد» در فضاهای برون‌دانشگاهی بود. حسام از سال 88 که به همراه دوستانش «آکادمی موازی» را پایه گذاشت تا امروز درگیر تجربه‌ی آموزش عمومی علوم اجتماعی بوده است.

حوزه‌ی علایق پژوهشی او در در سال‌های اخیر یکی اندیشه‌ی سیاسی جدید با تمرکز بر نظریه‌ی نوجمهوری‌خواهی است و دیگری آپاراتوس‌های دولتی مرگ‌سیاست در مقام سازوکارهای تولید مرگ‌های نابهنگام.

اخیراً کتابی از او (در همکاری با آیدین باقری و مهدی یوسفی) منتشر شده است به نام «بازآرایی گورستان» که به گورستان‌های تاریخی به مثابه‌ی «آرشیو مردگان» می‌نگرد و بازسازی آنها به دست نهادهای دولتی را همچون دستکاری حافظه‌ی جمعی تحلیل می‌کند.