جلسه ۴۵: هنر غیر رسمی؛ عرصه مقاومت خلاقانه در زیست شهری 

چکیده: 

هنر غیر رسمی» پروژه‌ای در جریان است که توسط پوریا جهانشاد طی چند سال اخیر به شکل نظری در حال تدوین است و در پژوهش‌های انضمامی و در قالب نوشتار و نشست، بازخوانی می‌شود و بسط پیدا می‌کند. نتیجتاً هدف از برگزاری این ارائه این پروژه نه ارائه‌ی مبانی از پیش موجود و تثبیت شده در یک نظام دانش، بلکه هم اندیشی در قالبی تازه و بر اساس افق‌هایی است که به هنر همچون ابزاری برای تغییر ساختارهای موجود می نگرد. بنابراین احتمالاً این جلسه می‌تواند برای کسانی مفید باشد که به دنبال سنجش اثربخشی هنر در معنایی تازه و در پی شناسایی امکان‌هایی هستند که در خارج از دنیای محصورشده‌ی هنرِ امروز توسط نهادها و آکادمی‌ها خود را بروز می‌دهند؛ جایی که بشود بی‌تقدس‌بخشی و بی‌تمایزیابی بین اشکال مختلف سیاست‌ورزیِ خلاقانه، به امکان تغییر اجتماعی اندیشید

پروژه پژوهشی «هنر غیر‌رسمی» پیشنهادهای قابل اعتنایی برای مشارکت حاملانِ دانش هنری و افراد بی‌بهره از آن دارد؛ مشارکت نه به معنای آموزش ابزار هنری و تاریخ هنر به مردم، بلکه به معنای «تولید مشارکتی دانش» و «هم آموزی». این نوع مشارکت دقیقاً فرایندی است که هم در جنبش‌هایی نظیر «اینترناسیونال سیتواسیونیست» و وقایع می 68 به چشم می‌خورد و هم طی سال‌های اخیر در سکونتگاه‌های غیررسمی در هند، برزیل، ونزوئلا و دیگر نقاط جهان تجربه شده است. در مورد انقلاب سال 57 ایران هم که «آصف بیات» از آن می‌نویسد کسی دقیقاً نمی‌داند چند نفر از گروه‌هایِ درگیرِ «سیاست‌ورزی خلاقانه» در کف شهر، برچسب نمادین هنرمند را بر خود داشتند و چقدر از دانش خود استفاده کردند؛ اما روشن است که «سرمایه نمادینِ» افراد متاعی نبود که در سیاست ورزی‌های خیابانی و تسخیر خیابان‌ها و تصرف خانه‌های خالی به کار بیاید.

طی سال‌های اخیر «پارکور بازها»، «رقصنده‌ها»، «موزیسین‌های خیابانی»، «گرافیتی کارها» و «دست‌فروش‌ها» ازیک‌طرف و «زنان» و «اتنیک‌ها» که می‌توانند بخشی از این زنجیره یا مستقل از آن در نظر گرفته شوند، از طرف دیگر، عرصه زیست‌روزمره را مجدداً به عرصه‌ای برای چانه‌زنی و «سیاست‌ورزی‌های خلاقانه» تبدیل کرده‌اند. بااین‌وجود طی یک دهه اخیر و هم‌زمان با تشدید فشار بر روی برخی گروه‌های اجتماعی، شاهد سیاست‌ورزی‌های رادیکال‌تری در عرصه مطالبات مشخص و جدی‌تر این گروه‌ها نیز بوده‌ایم؛ از جمله، سیاست‌ورزی‌های به‌شدت پرفورماتیو زنان در برابر حجاب اجباری در معابر عمومی یا آنچه در کردستان و بلوچستان و دیگر نقاط ایران در جنبش زن، زندگی، آزادی تجربه شد. این‌ها همه در کنار سیاست‌ورزی‌های خلاقانه‌ای معنا پیدا می‌کند که به‌طور موازی در بسیاری از محلات شهری در تهران و برخی شهرهای بزرگ در جریان بوده‌است و بخش زیادی از پژوهش‌های میدانی پروژه «هنر غیر‌رسمی» بر آن‌ها متمرکز است.

معرفی سخنران: 

پوریا جهانشاد پژوهشگر مطالعاتِ شهری انتقادی و مطالعات انتقادی درزمینهٔ هنر است و تمرکز حوزه نوشتاری و آموزشی او طی سال‌های اخیر رابطه متقابل هنر، شهر، جامعه و مسئله سیاست‌ورزی و تغییر اجتماعی بوده است. مقالات او تاکنون در ژورنال‌های دانشگاهی مختلف منتشر شده است. او در ایران نیز با رسانه‌های دانشگاهی و غیردانشگاهی معتبر چون ماهنامه گفتگو، فصلنامه سینما-حقیقت، فصلنامه حرفه هنرمند، فصلنامه فارابی، فصلنامه نهیب، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ، وب‌سایت پروبلماتیکا همکاری داشته است. جهانشاد همچنین پنج عنوان کتاب در حوزه سینمای مستند و تجربی به‌عنوان نویسنده همکار در کارنامه خود دارد و در حال حاضر نیز مسئولیت دبیری، گردآوری و نویسندگی مجموعه‌ای چهارجلدی تحت عنوان «بازخوانی انتقادی شهر»(نشر روزبهان) را بر عهده دارد که جلد اول این مجموعه تحت عنوان «بازخوانی شهر؛ حکمرانی شهری» در سال 1401 منتشر شده است.

جهانشاد همچنین در سمینارها و پنل های علمی و مطالعاتی مختلف به‌عنوان سخنران و مدرس حضور داشته است که از جمله می‌توان به دوره‌های آموزشی و سخنرانی‌های او در دانشگاه ارواینِ کالیفرنیا، دانشگاه سایمون فریزر ونکوور، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، دانشگاه علامه طباطبائی، دانشگاه اصفهان، انجمن جامعه شناسی ایران، مرکز اصفهان شناسی، خانه سینما، موزه هنرهای معاصر تهران، خانه هنرمندان تهران، رویداد تبادلات بینافرهنگی(بخش فرهنگی سفارت فرانسه)، اولین و دومین هفته هنر تیر در مجتمع چارسو تهران، موسسه رخداد تازه، موسسه بیدار و موسسه کارنما اشاره کرد. 

جهانشاد سال 1396 عضو شورای راهبردی نخستین همایش علمی دانشگاه‌های علوم اجتماعی ایران بوده و از همین سال مدیریت گروه مطالعاتی «رخداد تازه مستند» را برعهده دارد. این گروه تاکنون بیش از 70 نشست پژوهشی برگزار کرده است که محور موضوعی اغلب این نشست‌ها بررسی انتقادی شهر و روابط شهری بوده است. جهانشاد به همراه دکتر بهرنگ صدیقی پیش‌ازاین به تئوریزه کردن ترم انتقادی «مستند جامعه‌شناختی»(sociological documentary) پرداخته است که بر مبنای این ترم چندین مقاله و پرونده‌ مطالعاتی منتشر شده است. او در حال حاضر بیش از چهار سال است که مشغول تئوریزه کردن پروژه انتقادی-جامعه شناختی شخصی خود تحت عنوان «هنر غیررسمی»(Informal Art) است و در این حوزه مقالات بسیاری از او در رسانه‌های دانشگاهی و غیردانشگاهی داخلی و خارجی منتشر شده است و در حال حاضر مبانی نظری «هنر غیر‌رسمی» را در انجمن جامعه شناسی ایران تدریس می کند.